Kulturminnepostar

B�rshovda

P� toppen, som ragar 189 meter over havet, skal ha lege ei bygdeborg i Folkevandringstida. Bratte skrentar p� fleire sider av toppen gjorde borga vanskeleg � innta og dermed lett � forsvara og kontrollera mot inntrengjarar.
Kanskje du kan finna restar etter bygdeborga her p� toppen...

�Lensmannshytta�

Hytta, som ligg her like ved Liervatnet, var ein topp hemmeleg, men sv�rt viktig g�ymestad og m�teplass for personar som deltok i mostandskampen mot tyskarane i andre verdskrigen.
Hytta var eigd av Styrk Fj�rtoft. Han var ein framifr� balansekunstnar som var b�de lensmann og dermed ein del av det tyske regimet og samtidig ein av leiarane av motstandsarbeidet (Milorg) i Sunnhordland.
Hytta ved Liervatnet vart ikkje merka av p� kartet d� tyskarane ville ha kart og liste fr� lensmannen over alle hus og hytter i Sveio.
I desember 1944 sette det tyske hardbalne milit�rpolitiet Gestapo i gang med arrestasjon av sentrale folk i motstandsarbeidet p� Bjoa. 10-12 personar kom seg unna og flykta over �lfjorden til R�ykenes og kom seg etterkvart fram til g�ymestaden Lensmannshytta ved Liervatnet.
Mange motstandsfolk i bygda blei engasjert i l�ynd til � skaffa mat til gjengen som m�tte l�yna seg i hytta. I denne gjengen var mellom andre mannen bak den ber�mte Arquebus-sendaren, Sverre K. Andersen. Han var offisielt dreng p� garden Eik�s i Bjoa og samtidig hemmeleg telegrafist p� fritida.
Fr� g�ymestaden i hytta ved Liervatnet heldt Arquebus-telegrafisten framleis kontakt med den norske heimefrontleiinga i London.
Kvardagen for flyktningane ved Lier- vatnet kunne vera vanskeleg. Nabolaget m�tte til d�mes ikkje sj� at det rauk av skorsteinen om dagen. Det kunne dermed bli iskaldt i hytta denne lange kalde krigsvinteren.
I tre veker g�ymde Bjoa-gjengen seg i Lensmannshytta. Dei laut feira b�de jul og ny�rshelg ved breidda av Liervatnet f�r dei fleste i gjengen ei m�rk januarnatt blei smugla om bord i ei sk�yta ved kai i F�rde. Nokre dagar seinare var dei trygt i hamn i Lerwick p� Shetland etter ein strabasi�s tur over Nordsj�en.
I april 1945 var lensmannshytta ein viktig m�teplass for mange sentrale folk i Milorgleiinga p� S�rvestlandet. Her blei planar lagt for korleis ein skulle organisera overtakinga av landet n�r tyskarane snart kom til � gi opp.
�Men ein av dei f�rste dagane i mai gjekk alarmen . Ein sentral milorg-mann, som ved fleire h�ve hadde vore i hytta, blei arrestert av Gestapo i Stavanger. Hytta laut straks evakuerast� og alle spor slettast. Ein frykta Gestapo-aksjon ved Liervatnet.
Men Lensmannshytta blei aldri funnen av det tyske hemmelege politiet. 8. mai 1945 gav tyskarane opp okkupasjonen av Norge.
Lensmannshytta er n� i Fj�rtoft-familien si eiga. (Kjelde: �Sveio i krig� av Torleiv H�gest�l)��

Lier-saga

Her, ved ruinar i form av gamle gr�steinsmurar, ligg spora etter eit gamalt vassdrive sagbruk og vassdrive kvernhus. Folk fr� gardane p� Lier eigde og dreiv desse anlegga til og med andre verdskrigen.
Gardar i F�rde fekk ogs� utf�rt maling av korn og skjering av t�mmer p� Lier-saga. T�mmer som blei hogd� i n�rleiken av Joavatnet, blei k�yrd med hest fram til vatnet og deretter fl�yta fram til elveosen ovanfor det gamle sagbruket. Deretter skjedde ei krevande og farefull l�yping av t�mmerstokkane over glatte berg ned til sagbenken ved elva.
Ferdigskoren material fr� saga� m�tte s� berast p� ryggen oppatt� til Joavatnet. Her blei bord og plank bundne saman� i fl�tar, som deretter blei slepte etter ein flatbotna rob�t (pram) til nordenden av Joavtanet, Sponavika.
Der blei materialen fr� sagbruket tatt i land og stabla opp for t�rking. Ein lang arbeidskrevjande og tung prosess var dermed komen til ein endestasjon.

R�YSANES

Du er n� komen heilt p� kanten av Sveio kommune. R�ysanes er den odden som ligg� lengst nord i kommunen, og h�yrer til garden� Hauge p� Tittelsnes, gard nr.5 i Sveio.
Namnet R�ysanes kjem av dei to steinr�ysane som ligg ute p� neset der.
Tidlegare trudde ein at steinr�ysane stamma fr� vikingtida og at steinane skulle brukast som v�pen mot fiend�tak.
Ekspertar har seinare kome til at steinr�ysane er gamle gravr�ysar fr� tidleg bronsealder S� vidt ein kjenner til er det ikkje gjort noko form for utgraving
i steinr�ysane.�
Det er ikkje s� uvanleg � finna slike steinr�ysar ute p� nes langs kysten.
Ein kan undre seg litt over kor all denne kulesteinen er komen fr�, d� det berre er slette svaberg kring R�ysanes.
Om R�ysanes,som ligg omlag ein kilometer fr� Festningen, ikkje vart nytta i noko samanheng under 2.verdskrigen, kan R�ysanes ha vore geografisk strategisk� i tidlegare krigs-samanhengar.
Eit lite utdrag fr� `Soga om baglarar og birkebeinarar` fr� �r 1207� :
...."Om kvelden la jarlen til ved Tittelsnes. Der spurde han at baglarane ikkje hadde fare framom.� Baglarane rodde om natta og trudde at alle birkebeinarane l�g iEld�ysundet.
D� dei kom framom L�vungsnes, snudde dei ut fjorden til Tittelsnes. Det var landvind.
Arnbj�rn l�g fremst med fire skip n�r land. Vaktmannen til birkebeinarane vart var dei og ropa h�gt : "Ned med tjelda� Her kjem ufred."..."

Festningen p� Tittelsnes

Omr�de der Tittelsnes Fort ligg i dag, var f�r 2. verdenskrig ur�rt utmark, som tilh�yrde gardane Gramshaug og Hauge.
Alt f�r invasjonen i 1940 hadde nok tyskarane merka seg dette omr�det som ein strategisk stad for � kontrollera skipstrafikken p� B�mlafjorden. Berre nokre dagar etter invasjonen den 9.april, kom dei f�rste tyskarane til Tittelsnes. Fleire f�lgde p� etterkvart. Mange av dei som budde p� vestsida av bygda m�tte flytta ut av husa sine.
Tyskarane tok husa deira i bruk saman med bedehuset. Sj�lve arbeidet med � opparbeida festningsomr�det kom truleg ikkje i gang f�r p� v�ren 1941. Haugesundsfirma Stoltz R�thing� var ansvarleg for byggjearbeidet. Men arbeidsfolka var stort sett fr� n�romr�det. Om lag 30 mann fr� starten, seinare truleg� fleire.
Utanom alt anleggsarbeid, som vart gjort p� festningsomr�det, vart det til saman bygd 12 st�rre og mindre brakker. Seks av brakkene st�r framleis.� Anleggsarbeidet varte om lag eit par �rs tid.
Dei f�rste �ra var der 200 soldatar p� Tittelsnes. D� krigen var slutt var der 70. Festningen hadde 3-4 kanonstillingar og nokre luftskyts
Heile omr�det var under krigen inngjerda med kraftig, tett piggtr�d i tillegg til strengt vakthald.

D� krigen var slutt, 8.mai 1945, overtok Heimevernet ansvaret for festningsomr�det.
Dei f�rste �ra brukte Sj�heimevernet omr�det til kurs og �vingar, seinare har (land)- Heimevernet (HV 09) disponert omr�det og har det framleis. Bygningane har vore godt vedlikehaldne, fornya og p�kosta ein god del.